میراث آریا: ماه مبارک رمضان در خراسان جنوبی همواره با اجرای مراسم سنتی و آیینی و باحال و هوای خاص همراه بوده است و مردم این دیار با پاسداشت آیین‌های سنتی به استقبال ماه میهمانی خدا می‌رود.
رمضان‌خوانی معروف به الله رمضونی
یکی از مراسم معروف ماه رمضان در بیرجند رمضان‌خوانی است که "رمضوخوانی" هم گفته می‌شود در شب‌های ماه رمضان پس از نماز و افطار عده‌ای از پسران نوجوان در دسته‌های چندنفری به در خانه‌های مردم به‌ویژه توانگران رفته و به امید گرفتن انعام ( تنقلات و یا وجه نقد) اشعاری خاص می‌خواندند که در اصطلاح محلی به آن رمضانی می‌گفتند.
به‌این‌ترتیب به جلوی درب هر خانه که می‌رسیدند برای اینکه مطمئن شوند کسی در خانه هست یا نه یک نفر از بچه‌ها که او را با عنوان استاد برگزیده‌اند با صدای بلند می‌گفت رَمِزُاْنی مارْ وَاْ مِدِیْ یا وَرْ خُانِمْدِ - رمضانی ما را می‌دهید یا بخوانیمش.
اگر در خانه کسی بود و چیزی به آنها می‌داد به در خانه دیگر می‌رفتند وگرنه اگر احساس می‌کردند کسی در خانه هست و جوابی نمی‌دهند خواندن رمضانی را آغاز می‌کردند. ابتدا استاد یک مقدمه و دعایی می‌خواند و شاگردان بعد از هر جمله او می‌گفتند آمین و یادی از حضرت محمد (ص)، حضرت علی (ع) و ائمه اطهار می‌کردند.
پسران نوجوان با خواندن اشعاری معروف به «الله رمضونی» و لهجه بیرجندی از صاحبخانه طلب انعام می‌کنند که برخی از آنها به این شرح است: رمضو یارب، یارب رمضو، رمضو آمد خوشنام خدا، رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله قربانش کنید، رمضو آمد خود سیصد سوار، چوبی وردشته که آی روزه بدار، رمضو آمد، مهمانش کنید بز و بزغاله رو قربانش کنید، بز و بزغاله که چیزی نمشو گاو و گوساله را قربانش کنید، این سرا از کیه رو ور باده دو پسر داره که نو داماده، این سرا از کیه رو ور روزه دو دختر داره که مخمل دوزه، این سرا از کیه رو ور قبرستو، پدر مو گفته برو دو قرو بستو.
این گروه در پایان با خواندن اشعاری مبنی بر تشکر و آرزوی توفیق برای صاحبخانه برای خواندن رمضانی به خانه بعدی مراجعه می‌کنند.
این مراسم با شماره 811 در فهرست میراث معنوی (ناملموس) کشور به ثبت رسیده است.
مناجات و شب‌خوانی (شوخانی)
یکی از آیین‌های کهن مردم خراسان جنوبی مناجات و شب‌خوانی یا شوخانی بوده که از نخستین شب ماه رمضان شروع می‌شود و درگذشته نه‌چندان دور مراسمی با عنوان شوخوانی و رمضوخوانی در روستاها و شهرهای خراسان جنوبی به‌ویژه بیرجند باشکوه برگزار می‌شد که امروز مانند بسیاری از سنت‌ها کمرنگ شده است.
شوخوانی (شب‌خوانی) نوعی مناجات باخدا بوده است و در قدیم هنگام سحر مردم روستا با صدای خروس خانه بیدار می‌شدند و چون پاس دوم را خروس می‌خوانده می‌فهمیدند که وقت سحرخوانی و شوخوانی یا همان مناجات سحر ماه رمضان است.
برخی ریش‌سفیدان و بزرگان پس از نیمه‌شب سه نوبت بر بالای بام خانه رفته و با صدای بلند به خواندن ادعیه و نیایش می‌پردازند، مردم نیز با شنیدن شوخوانی از خواب بیدار شده و تدارک سحری را می‌بینند.
این مراسم سنتی ماه رمضان هنوز در برخی روستاهای شهرستان بیرجند رواج دارد.
مراسم طبل‌زنی سحرهای ماه رمضان
مراسم طبل‌زنی یکی از آیین‌های سنتی در طبس است که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد و تا پایان ماه رمضان ادامه دارد. این مراسم در ۲ نوبت سحر و افطار اجرا می‌شود و هر بار اجرا به مدت ۱۰ دقیقه تا یک ربع و هر نوبت شامل سه بار به فاصله یک ساعت از مرتبه قبل نواخته خواهد شد.
این موسیقی با ضربات هماهنگ زمان باقیمانده به اذان را اعلام می‌کند و در پایان یک بخش کوتاه دارد که ریتم آن به‌هم‌ریخته و مردم با شنیدن آن متوجه می‌شوند که زمان کوتاهی به اذان مانده است.
در قدیم پس از اجرای این موسیقی، توپ خاصی به نام زنبورک (شمخال) به صدا درمی‌آمد و به برگزارکنندگان این عمل زنبورک زن و نقاره‌زن می‌گفتند و تمامی این کارها در اکثر مناطق به‌طور موروثی بود و به‌ندرت غریبه‌ای وارد می‌شد.
صدای پرطنین این طبل‌ها با ترتیب موزون و دلنشین خاطره نقاره‌زنی بارگاه امام رضا (ع) را زنده می‌کند و مراسم طبل‌زنی با شماره ۱۸۹ در فهرست میراث معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسیده است.
جزء خوانی
جزء خوانی قرآن کریم که گاهی به آن «دوره قرآن» هم می‌گویند به ۲ شیوه خانگی یا عمومی برگزار می‌شود و ماه رمضان دوره‌های خانگی ختم قرآن در خراسان جنوبی رونق خاصی دارد و بیشتر روزه‌داران سعی می‌کنند با حضور در این مجالس معنوی از فضیلت و ثواب آن بهره ببرند.
دوره‌های قرآن در عصر یا شب برگزار می‌شود و یک نفر به نام «ملا» حضور دارد که در روخوانی قرآن کریم مسلط است و زمانی که کسی کلمه‌ای از قرآن را اشتباه بخواند فقط او می‌تواند آن اشتباه را تصحیح کند.
جمع‌آوری خیرات و کمک‌های نقدی مردم هر منطقه برای کمک به یتیمان و بی‌سرپرستان و تعمیر و توسعه مساجد از دیگر برنامه‌های ماه مبارک رمضان در این استان است.
توزیع سبدهای غذایی توسط مردم، مراکز خیریه و ادارات و نهادها بین خانواده‌های نیازمند در ماه مبارک رمضان ازجمله برنامه‌هایی است که هرسال اجرا می‌شود.
پختن غذاهای نذری شامل آش رشته، نان، پنیر و سبزی، حلوا، خرما، فرنی، شله‌زرد، زولبیا و بامیه برای افطار کردن و توزیع آن در مناطق محروم و بین نیازمندان، دوستان و خویشاوندان از دیگر رسومی است که در ماه رمضان رونق دارد.
آیین ملاقه‌زنی (کفچلزی)
یکی از مراسمی که از گذشته‌های دور شب بیست و هفتم ماه رمضان در خراسان جنوبی اجرا شده آیین ملاقه‌زنی (کفچلزی) است که توسط دختران و زنان اجرا می‌شود.
در این شب بانوان به‌صورت فردی یا ۲ نفری باهم و برداشتن یک سبد یا قلبیر که پارچه‌ای درون آن انداخته و در داخل قلبیر قرآن، آینه، شانه و یک سرمه‌دان گذاشته‌اند و یک کفچلز (کفگیر) یا قاشق به دست دیگر گرفته به در خانه‌هایی که از پیش در نظر گرفته‌اند می‌روند درحالی‌که صورت خود را چنان در چادر پنهان می‌کنند که دیده و شناخته نمی‌شوند.
آنان به در هر خانه‌ای که می‌رسند با کفچلز چند بار با فواصل کوتاه به در خانه می‌کوبند و به این وسیله حضور خود را اعلام می‌کنند. بانوی خانه به دم درآمده سبد آنها را گرفته ابتدا برای تیمن شانه را بر می‌دارد و به موهای خود می‌کشد بعد سرمه‌دان را به دست گرفته و چشم‌هایش را با سرمه سیاه می‌کند آنگاه آینه را برداشته و چهره خود را در آینه نگاه می‌کند و مبلغی پول داخل سبد می‌گذارد و به صاحبش می‌دهد.
سال‌هاست که این آیین در برخی مناطق روستایی اجرا می‌شود و علاوه بر پول اقلامی نظیر آرد، خرما و سایر نیز می‌گذارند. زن کفچلز با مبلغ جمع‌آوری شده، پارچه‌ای گرفته و ظهر روز بیست و هفتم در محل مسجد یا منزل مسکونی خودش در فاصله زمانی بین نماز ظهر و عصر پارچه را برش می‌دهد و همان روز می‌دوزد و می‌پوشد و بر این باورند که تمامی سال را به شادی خواهند گذراند و از بلایا و مشکلات مصون خواهند بود.
آیین ملاقه‌زنی (کفچلزی) نیز با شماره ۸۱۶ در فهرست آثار معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسیده است.
افطاری دادن با دعوت از خویشاوندان و همسایگان به‌منظور احیای سنت صله‌رحم و کسب ثواب از دیگر آیین‌های سنتی ماه رمضان در خراسان جنوبی است که همه مردم سعی می‌کنند از آن بی‌نصیب نمانند.
مراسم وداع با ماه رمضان
مردم روز آخر ماه رمضان در دوره‌های خانگی قرائت قرآن با دادن شیرینی، نقل و شکلات مراسم ختم قرآن برگزار می‌کنند و برای نماز عید سعید آماده می‌شوند به‌طوری‌که در آخرین روز ماه رمضان سرپرست خانواده‌ها با محاسبه میزان فطریه آن را از خرجی سالانه یا روزانه جدا کرده و در محل خاصی قرار داده تا در اولین فرصت به افراد فقیر و مستمند تحویل دهد.
برخی از مردم منطقه بر این باورند که باید افطاری آخرین شب ماه رمضان را در خانه خود افطار کنند تا فطریه بر گردن فرد دیگری نیفتد ازاین‌رو در این شب کمتر به میهمانی می‌روند.
مراسم وداع با ماه رمضان نیز نشانه تدین مردم این دیار و انس با خداوند است که شب آخر، وداع در شب‌خوانی همراه با مناجات است و روزه‌داران پس از یک ماه عبادت به مساجد جامع و محل خود روی می‌آورند و به اقامه نماز عید فطر می‌پردازند و با پرداخت فطریه، زکات سلامت تن خود را نیز به افراد نیازمند ادا می‌کنند.
انتهای پیام/
انتهای پیام/
